ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΔΥΤΙΚΑ ΜΕΡΟΣ 1ο

Στη Φιλαδέλφεια μοσχοβολάει αγιόκλημα

Γράφει η Πέπυ Πετρίδου, Φιλόλογος

Φωτογραφίες: Σπύρος Παπαδημάτος

Το 1922 υπήρξε μια χρονιά, που η Eλλάδα  πληγώθηκε βαθιά, καθώς 1,5 εκατομμύριο μικρασιάτικου πληθυσμού  βρέθηκαν  πρόσφυγες  κατατρεγμένοι, μετά  από τρία χρόνια ελπίδων που έθρεψε η συνθήκη των Σεβρών(*1) και πανηγυρισμών. Τα καραβάνια των ξεριζωμένων από τις αιώνιες ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας, έφτασαν στον Πειραιά και οι προσπάθειες των ανθρώπων αυτών, που μέχρι  τότε  ήταν  άρχοντες  και νοικοκυραίοι,  ξεκίνησαν  από  το μηδέν  για να κλείσουν  οι πληγές  και να δημιουργήσουν  από την αρχή  όσα  είχαν  μέχρι τότε. Το κατάφεραν και μάλιστα ακόμα καλύτερα.

               Το 1927 η εταιρία  αποκατάστασης  προσφύγων, αναλαμβάνει και χτίζει στα βόρεια και ανατολικά της πόλης μας τη Ν. Φιλαδέλφεια.  Εκεί  θα μείνουν πολλοί  από τους δικούς μας ανθρώπους,  καθώς πολλοί  από τους Περιστεριώτες, τους Αιγαλιώτες και τους κατοίκους του Ιλίου είμαστε μικρασιατικής καταγωγής.

Η Φιλαδέλφεια  θα χτιστεί ανάμεσα στα δυο ποτάμια, τον Κηφισό και τον Ποδονίφτη σε μια έκταση  γεμάτη αμπελώνες και ελαιώνες όπου μέχρι το 1920 υπάρχουν ελάχιστες αγροικίες και ζουν περίπου 120 κάτοικοι. Ο σχεδιασμός  της θα βασιστεί σε μικρή αγγλική κωμόπολη, με διώροφα και τριώροφα κεραμόσκεπα με κατάφυτους κήπους, φράχτες από αγιόκλημα και γιασεμί και στρογγυλές πλατείες.  Σ' αυτή την ολοπράσινη  πόλη που κύριος  πνεύμονας της είναι το άλσος, θα έρθουν να κατοικήσουν διαπρεπείς  μικρασιάτες, μορφωμένοι από τα σχολεία της Σμύρνης, όπως η Ευαγγελική σχολή και της πόλης, επιστήμονες λογοτέχνες και καλλιτέχνες. Θα φέρουν μαζί την κουλτούρα, τον πολιτισμό και την αδιαφιλονίκητη νοικοκυροσύνη τους.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ

Το όνομα  Νέα Φιλαδέλφεια  θα δοθεί από το δικηγόρο  Παν. Διαμαντόπουλο λίγα  χρόνια μετά την κατασκευή της σε μνήμη της μικρασιάτικης επαρχίας Φιλαδέλφειας (τούρκικα Αλάσεχιρ) νότια των Σάρδεων της Μ. Ασίας.

Ο μεγάλος λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Τάσος Αθανασιάδης από το Σαλιχλί της Μ. Ασίας έζησε στη Ν. Φιλαδέλφεια και στο έργο του «τα παιδιά της Νιόβης» σκιαγραφεί με γλαφυρότητα την ίδρυση της. (Το 2003 έγινε τηλεοπτική μεταφορά του έργου)*2..

Οι Ν. Φιλαδελφιώτες πια Σμυρνιοί, Αιβαλιώτες, Αδραμυτινοί, Βουρλιώτες, Αϊδινιώτες αλλά και Κωνσταντινοπολίτες και από πολλές άλλες πόλεις βέβαια μετέτρεψαν τη νέα πατρίδα σε τόπο χαράς, πολιτισμού, διανόησης αλλά και γλεντιού και διασκέδασης.  

Η σκέψη τους ήταν στις ψυχές που άφησαν πίσω, σ΄ αυτές όμως χρωστούσαν την αναδημιουργία.

Η Οικογένεια Παπαϊωάννου

Τη δεκαετία του '30 η Φιλαδέλφεια σφύζει από ζωή με κέντρα διασκέδασης που συγκεντρώνουν κόσμο από όλη την Αθήνα. Στο χορευτικό κέντρο «Καλλιθέα» θα διασκεδάσουν οι μεγάλες οικογένειες των Βαλσαμάκη από το Αϊβαλί από την οποία προερχόταν ο περίφημος κεραμίστας Πάνος Βαλσαμάκης , το σπίτι των οποίων βρισκόταν στην πλατεία Κωνσταντινουπόλεως, οι Παπαϊωάννου με την αξέχαστη κόρη τους τη Μερόπη Παπαϊωάννου, που έχοντας τελειώσει, εκτός των άλλων σπουδών της το διδασκαλείο οικιακής οικονομίας της Μυτιλήνης , αποτέλεσε  μια από τις πρώτες εργαζόμενες  γυναίκες στα μεγαλύτερα ατελιέ μόδας της εποχής ως πρώτη στο κέντημα. Έφυγε όμως νωρίς αφήνοντας θλίψη.

 

Από τις πρώτες ταβέρνες  της περιοχής θα γίνει το μπακάλικο του παππού Λουκιδέλη, αποτελώντας τόπο συνάντησης  για όλη τη γειτονιά και όχι μόνο. Σήμερα ο Μίστερ Λουκιδέλης εξακολουθεί να είναι μια διαφορετική ταβέρνα, «κρυμμένη» στα στενά της Νέας Φιλαδέλφειας που ειδικεύεται στα μαγειρευτά φαγητά.

Στη δεκαετία του '40 ο πολίτης Γιάννης Κανίογλου και η γυναίκα του η κυρία Ελένη ανοίγουν την πασίγνωστη ταβέρνα του Κανίογλου με  άγνωστες νοστιμιές, από τα τραπέζια στο σπίτι της πόλης, που σκάρωνε η μάνα για το γιατρό πατέρα του. Ο Στέλιος Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα θα τρώνε συχνά εκεί αλλά και πολιτικοί όπως ο Κ. Καραμανλής με την τότε  σύζυγο του Αμαλία θα την επισκέπτονται.

Το σπίτι της Έλενας Ναθαναήλ όπως είναι σήμερα

Από την οικογένεια των Δελιβασίλη απο το Αϊβαλί που δραστηριοποιήθηκαν στη μεταξουργία κατάγεται η αξέχαστη ηθοποιός Έλενα Ναθαναήλ ή αλλιώς Ελένη Δελιβασίλη, η οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ν. Φιλαδέλφεια και πάντα την κουβαλούσε μέσα της.

Στη Ν. Φιλαδέλφεια στην οδό Σμύρνης  έζησε ο πολίτης  γνωστός ηθοποιός Σταύρος Ξενίδης.

ΤΟΥΣ ΚΡΑΤΗΣΕ Η ΑΡΧΟΝΤΙΑ ΤΗΣ

Η αρχοντιά της περιοχής  με τους πλατείς δρόμους γεμάτους νεραντζιές θα οδηγήσει πολλούς διακεκριμένους να κατοικήσουν αυτή. Ο μεγάλος παιδαγωγός Μίλτος Κουντουράς από τη Μυτιλήνη θα βρει στη Φιλαδέλφεια συγγενικές μνήμες. (Το 1922 τον βρίσκει στρατιώτη στο Μικρασιατικό Μέτωπο). Θα φύγει βέβαια νωρίς, μόλις το 1940. 

     

Ο λογοτέχνης Μιχάλης Περάνθης, η δημοσιογράφος Μαρία Καραβία που τελειώνει το πασίγνωστο  γυμνάσιο της Ν. Φιλαδέλφειας, ( Το 1996 πραγματοποίησε, με τη συνεργασία του σκηνοθέτη Γιώργου Εμιρζά, την τετράωρη τηλεοπτική σειρά Οδησσός, η λησμονημένη πατρίδα, στην κρατική τηλεόραση ΕΡΤ 1), οι ηθοποιοί Τίτος Βανδής, Εύα  Κοταμανίδου, Καίτη Φουτσή το γένος Παπαϊωάννου, Γιάννης Βούρος γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σ αυτή την ξεχωριστή γειτονιά της Αθήνας που κατάφερε να διατηρήσει σε πείσμα των καιρών και χάρη στις προσπάθειες της δημοτικής αρχής του 2000 επί δημαρχίας Παντελή Γρετζελιά, το παραδοσιακό στοιχείο οίκησης και δεν επέτρεψε  το μικρασιάτικο διώροφο να μετατραπεί σε τσιμεντένια πολυκατοικία.

Η γιαγιά Φιλιώ ή άλλως Φιλιώ Χαϊδεμένου από τα Βουρλά  της Μ. Ασίας άφησε παρακαταθήκη, ιδρύοντας το μουσείο Μικρασιατών μέσα στο άλσος της Ν. Φιλαδέλφειας και το γέμισε με τα ενθύμια που χάρισαν σ' αυτό οι μικρασιάτικες οικογένειες. Τα ονόματα των Κομνηνών, των Καλλέργη  οδοιπορούν μέσα στο χρόνο μαζί με εκείνα των  - ιδη, -αδη και -ογλου  χαρακτηριστικές καταλήξεις μικρασιάτικων  επιθέτων.

                 Από τα Βουρλά  ήταν και ο αλησμόνητος δήμαρχος Ν. Τρυπιάς, που ένας κεντρικός δρόμος που ξεκινά από τη φυτεμένη με κυπαρίσσια  λεωφόρο Δεκελείας και φτάνει στην οδό  Βρυούλων, τόπος καταγωγής του, φέρει το όνομα του.

Γλέντι Καθαρά Δευτέρα λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος

               Στους δρόμους της που ακόμα ευωδιάζουν τα λουλούδια ζει ακόμα ο παλαίμαχος ποδοσφαιριστής που πλέον δραστηριοποιείται επιχειρηματικά Λύσανδρος Γεωργαμλής. Από την Μπίγα πόλη - αρχαία Μυσία -κοντά στο Αδραμύτι κατάγεται και ο πασίγνωστος σύνθετης και τραγουδιστής Κώστας Μπίγαλης που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ν. Χαλκηδόνα-Φιλαδέλφεια  με την ΑΕΚ να αποτελεί ενθύμιο ψυχής των παιδικών του χρόνων.

Η Ν. Φιλαδέλφεια μαζί με τη Ν. Χαλκηδόνα  χάρη στη γνησιότητα του μικρασιάτικου κόσμου, των πολυπραγμόνων και πολυτάλαντων αυτών ανθρώπων, που είναι ακόμα παράξενα δεμένοι μεταξύ τους δημιουργώντας συγγενικές σχέσεις, σαν για να μην λησμονηθούν, είναι μια όαση ανθρωπιάς μέσα στην απρόσωπη και γκρίζα Αθήνα. Δίνουν το παράδειγμα, θυμίζοντας αξέχαστες επαρχιακές πόλεις, όπου η ποιότητα ζωής των κατοίκων υπερίσχυσαν του κέρδους που δίνει η τσιμεντοποίηση.

Σ' αυτές τις γειτονιές που ακόμα  βγάζουν το τραπεζάκι έξω με το ούζο και τον παστουρμά, που τα ζαχαροπλαστεία φέρνουν τη θύμηση από το «Καΐ»  της κοσμοπολίτικης Σμύρνης με τα εκμέκ και τα καζάν ντι μπι, ενώ τα βράδια οι μουσικές των ρεμπέτικων  διαχέονται παντού, εκεί πρέπει να πάμε. Εκεί που και πάλι σε πείσμα των καιρών, οι άνθρωποι ακόμα ονειρεύονται…

Συνεχίζεται…

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

Συνθήκη των Σεβρών(*1)  υπεγράφη στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας, φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές και σχετιζόμενες Δυνάμεις1 μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

(*2). Στα δώδεκα κεφάλαια του πρώτου μέρους του έργου περιγράφεται η ζωή ακριβώς πριν την έλευση του Ελληνικού Στρατού στο Σαλιχλί.  … Οι έφοδοι της τουρκικής χωροφυλακής και ο τρόμος που προκαλούσαν στους Ρωμιούς, η στενή σχέση Τούρκων και Ελλήνων όσο ο ένας δεν ένιωθε απειλή από τον άλλο…αναφορές σε πραγματικά ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα. Στα δώδεκα κεφάλαια του δεύτερου μέρους του έργου περιγράφεται η ζωή κατά την ελληνική κατοχή έως και την Καταστροφή της Σμύρνης… Τα όνειρα των Ελλήνων για ελευθερία που τώρα πια γίνονταν πραγματικότητα, η επαφή των Μικρασιατών Ελλήνων με τους Έλληνες στρατιώτες που κατέλαβαν το Σαλιχλί, οι λάθος χειρισμοί ιδιαίτερα μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου, το υπόγειο σύστημα κατασκοπείας και υπονόμευσης που οι Τούρκοι είχαν στήσει στη δυτική Μικρά Ασία και τέλος η κατάρρευση του μετώπου και οι καταστροφικές συνέπειες που αυτό είχε για τους Μικρασιάτες. Στα οκτώ κεφάλαια του τρίτου μέρους (1ο έως 8ο) και στα επτά κεφάλαια του τέταρτου μέρους (9ο έως 15ο) του έργου, περιγράφεται η προσφυγική ζωή στην Ελλάδα μετά την καταστροφή της Σμύρνης. Στον τρίτο τόμο υπάρχει αφιέρωση του συγγραφέα «Στις αείμνηστες αδελφές μου, Στάσα, Αλέκα, Καλλιρρόη». Στο τέλος του τέταρτου μέρους ο συγγραφέας σημειώνει: ’’ΤΕΛΟΣ «ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΗΣ ΝΙΟΒΗΣ» Ιανουάριος 1992 – Ιανουάριος 1995’’.